حساسیت به عاج یکی از شایع ترین نگرانی های دندانپزشکی است.
عاج دندان کجاست؟
عاج بافت معدنی شبیه به استخوان است که در اطراف مغز دندان هر تاج و ریشه واقع شده است. ضخامت اصلی دندان را تشکیل می‌دهد و از نمک‌های کلسیم به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت بنیانگذاری شده است. حدود ۷۰ درصد وزن خشک آن را تشکیل می‌دهد. ماتریکس عاج شامل الیاف کلاژن نوع I و کیتوز آمینو گلیکان است که توسط سلول‌های سازنده عاج یعنی ادونتوبلاست‌ها سنتز و ترشح می‌شوند.
ساختار عاج دندانی:
عاج، از نظر فیزیکی سفت‌تر از استخوان است و رنگ زردی دارد. این بافت توسط سلول‌های ادونتوبلاست ساخته می‌شود و زاویه آن به نام زاویه تومز شناخته می‌شود. در عاج، لوله‌های باریکی به نام لوله‌های عاجی وجود دارد که درون آن قرار می‌گیرند.
پیش‌عاج:
عاجی که در حدود سلول‌های ادونتوبلاست ساخته شده است اما هنوز معدنی نشده است، پیش‌عاج نامیده می‌شود.
حفظ عاج:
عاج، برخلاف استخوان، در صورت از بین رفتن سلول‌های ادونتوبلاستی برای مدت‌ها باقی می‌ماند که این ویژگی حفظ دندان‌های بدون مغز زنده را امکان‌پذیر می‌سازد.
حساسیت عاج :
با توجه به وجود زوایای تومز و انتهاهای عصبی آزاد در داخل لوله‌های عاجی، عاج یک بافت حساس است و تحریکات مختلف می‌توانند به صورت درد احساس شوند. به همین دلیل، سطح عاج در تاج دندان توسط مینا و در ریشه توسط سیمان پوشیده شده است.
مینا و عاج دندان بخش های مهمی هستند که آخرین لایه دندان های ما محسوب می شوند و
وظیفه تامین استحکام و جلوگیری از پوسیدگی آنها را برعهده دارند. ماده ای که مینا و عاج دندان از آن ساخته شده
است، سخت ترین ماده معدنی موجود در بدن انسان محسوب می شود. این بخش از دندان ها علاوه بر
این که از نظر استحکام و سلامت دندان اهمیت بسیار زیادی دارد، روی ظاهر افراد نیز تاثیر به سزایی دارد
و بیشتر از بقیه قسمت ها به چشم می آید. این بخش‌ها از قسمت های داخلی دندان در برابر پلاک ها،
مواد اسیدی، نوشیدنی ها یا غذاهای بسیار سرد و گرم محافظت می کنند. بنابراین مینا و عاج دندان بیشتر
از بقیه قسمت ها در معرض فرسایش و خراب شدن هستند. بعد از این که مینای دندان شما آسیب دید،
فرسایش و آسیب دیدگی می تواند به بخش های داخلی دندان برسد و مشکلات زیادی را بوجود بیاورد.
تاثیر باکتری ها روی عارضه های مینا و عاج دندان
معمولا بعد از مصرف هرگونه مواد خوراکی، مقدار زیادی از باکتری ها درون دهان شما از نشاسته و غذاهای
شیرین استفاده می کنند. بعد از جذب این مواد، باکتری ها اسید مخصوصی را تولید می کنند که باعث آسیب
رسیدن به مینای دندان شما خواهد شد. همچنین برخی از باکتری ها می توانند باعث بروز مشکلات زیادی
برای سلامت دهان و لثه‌ها شوند. البته این مورد را فراموش نکنید که اسیدهای موجود در برخی از نوشیدنی ها
و مواد غذایی که در طول روز مصرف زیادی دارند (مانند نوشابه)، بسیار بیشتر از میزان اسیدی است که باکتری ها
تولید می کنند. اسید‌ها به مرور زمان باعث می شوند که مینای دندان تحلیل رود و به این صورت کم کم شاهد
کوچک شدن اندازه دندان های خود خواهید بود. در سال های اخیر میزان عارضه های مینا و عاج دندان در
کودکان افزایش پیدا کرده است. به عقیده متخصصین یکی از دلایل اصلی بروز این مشکل مصرف بیش از حد
نوشیدنی های غیر ارگانیک و دارای خاصیت اسیدی است.
این وضعیت در درجه اول به دلیل قرار گرفتن عاج در معرض محرک های حرارتی، شیمیایی یا اسمزی رخ می دهد و
در نتیجه باعث ایجاد حساسیت و درد شدید می شود. عاج بخشی از ساختار دندان است
که مستقیماً در زیر مینا قرار دارد.
حساسیت دندان که حساسیت شدید عاج دندان نیز نامیده می شود،
زمانی رخ می دهد که قسمت حساس دندان موسوم به عاج،
در اثر از بین رفتن مینای دندان یا تحلیل لثه ایجاد شود.
حساسیت دندان معمولا به صورت درد، هنگام خوردن و آشامیدن غذاها و نوشیدنی های داغ،
سرد، شیرین و حتی تنفس هوای سرد تجربه می شود.
حساسیت به عاج به عنوان حساسیت به عاج نیز گفته می شود.
این می تواند باعث بدتر شدن قابل توجه کیفیت زندگی فرد مبتلا شود،
به دلیل درد، که ممکن است در حین انجام کاری معمولی مانند خوردن غذای سرد یا گرم،
و ظاهر زیبایی شناختی ضعیف ایجاد کند.
از جمله علائم شایع در حساسیت های عاجی را برخورد هوای سرد با دندان یا تغییرات دمای ناشی
از غذاهای سرد و گرم نام برد و برای مثال وقتی مسواک می زنیم و احساس درد می کنیم و
یا زمانی که ناخن روی دندان می کشیم و احساس درد دارد، ناشی از حساسیت های عاجی است.
تحریکات شیمیایی ناشی از ترکیبات شیرین و ترش در بروز درد دندان و این قبیل تحریکات نیز منجر
به ایجاد درد مشخص در دندان می شود.
حساسیت عاجی در تمام سنین ممکن است مشاهده شود
اما بیشتر در بین افراد 20 تا 50 سال دیده می شود، بطوریکه
40 درصد افراد بزرگسال از این مشکل رنج می برند.
اگر بخواهیم حساسیت های عاجی را دقیق تر تشریح کنیم،
عریان شدن عاج دندان به محیط دهان، این نوع حساسیت را ایجاد می کند.
پلاک دندان چیست و چه تاثیری روی عارضه های مینا و عاج دندان دارد؟
مواد تشکیل دهنده پلاک دندان باکتری، مواد غذایی، بزاق و سایر مواد موجود در دهان است.
محل تشکیل این پلاک ها معمولا در فضای خالی بین دندان ها، سوراخ های ریز روی عاج دندان،
اطراف محل پر کردن دندان، بین لثه و دندان و… است. وجود مواد غذایی و باکتری در پلاک ها باعث می شود
که به مرور زمان محل آنها دچار مشکلات بیشتری شود و جایی که پلاک ایجاد شده شاهد آسیب دیدن بیشتر
دندان باشیم. هر چقدر رسیدگی به وضعیت پلاک ها کمتر باشد و اقدامات لازم برای از بین بردن آنها را انجام ندهید،
روند از بین رفتن دندان های شما با سرعت بیشتری طی خواهد شد، همچنین سوراخ های بیشتری روی
مینای دندان ایجاد شده و هر روز بزرگتر می شوند تا دندان شما از بین برود
علل مختلف حساسیت به عاج چیست؟
حساسیت به عاج عاقبت قرار گرفتن در معرض عاج است.
یکی از دلایل اصلی قرار گرفتن در معرض عاج، عقب نشینی خط لثه است
که ریشه دندان ها را آشکار می کند. بر خلاف تاج دندان، ریشه ها توسط
لایه محافظ سختی که به آن مینا گفته می شود پوشانده نمی شود.
ریشه ها عمدتاً از لوله های ریز تشکیل شده اند که به عنوان پیوندی به عصب تامین کننده
دندان عمل می کنند. هنگامی که آنها در معرض محرک هایی مانند غذاها و نوشیدنی های شیرین،
سرد یا گرم قرار می گیرند، فرد مبتلا احساس شدیدی را تجربه می کند که
به آن حساسیت بیش از حد عاج می گویند.
چه عواملی می تواند باعث ایجاد حساسیت به عاج شود؟
عوامل مختلفی می تواند فرد را مستعد حساسیت بیش از حد عاج کند،
مانند:
- مسواک زدن درشت دندان
مسواک زدن بیش از حد دندان ها می تواند مینای محافظ دندان را از بین ببرد.
آسیب به مینای دندان باعث نمایان شدن عاج و در نتیجه حساسیت بیش از حد عاج می شود.
- تحلیل رفتن لثه
یکی از علل اصلی تحلیل رفتن لثه، بیماری های پریودنتال (لثه) است.
بیماری لثه می تواند باعث عقب نشینی لثه از خط لثه شود و باعث نمایان شدن عاج زیرین شود.
این منجر به حساسیت عاج می شود. شکستگی دندان – دندان های شکسته ممکن است
به باکتری ها اجازه دهد تا به پالپ دندان ها راه پیدا کنند و در نتیجه باعث التهاب و حساسیت دندان ها می شود.
منجر به حساسیت عاج می شود.
- استفاده بیش از حد از مواد ساینده
مانند پراکسید هیدروژن یا جوش شیرین برای سفید کردن دندان نیز ممکن است
منجر به آسیب به مینای دندان و قرار گرفتن در معرض لایه های عمیق تر دندان شود
که منجر به حساسیت دندان می شود. تجمع پلاک روی سطح دندان نیز ممکن است
به حساسیت دندان کمک کند. استفاده بیش از حد از دهان شویه ها همچنین
می تواند احتمال حساسیت دندان را افزایش دهد،
به خصوص اگر عاج در معرض دید قرار گیرد.
اسیدهای موجود در دهانشویه ممکن است حساسیت دندان را بیش از پیش افزایش دهد
فرسایش مینای دندان، به ویژه آن چیزی که ناشی از مصرف غذاهای بسیار اسیدی مانند ترشی،
گوجه فرنگی و چای است،
می تواند منجر به حساسیت عاج شود.
برخی از روش های دندانپزشکی مانند جرم گیری دندان، تاج گذاری دندان، پرکردن دندان ممکن است
باعث ایجاد حساسیت به عاج شوند.
با این حال، حساسیت ناشی از این روش‌ها معمولاً در عرض 4 تا 6 هفته پس از عمل بهبود می‌یابد.
حساسیت به عاج چگونه درمان می شود؟
قبل از شروع هر درمانی، تشخیص دقیق حساسیت بیش از حد عاج لازم است.
سابقه پزشکی به تعیین شدت درد، ثبات درد و عواملی که درد را اغراق‌آمیز یا کاهش می‌دهند
کمک می‌کند. ممکن است از روش‌های تشخیصی مختلفی مانند استفاده از جت هوا،
اسپری آب یا پروب برای ایجاد حساسیت دندان مشکوک استفاده شود. پس از تشخیص،
حساسیت به عاج با روش‌های مختلفی درمان می‌شود که در زیر به آنها اشاره می‌شود:
- حذف عوامل مؤثر در افزایش حساسیت عاج:
اصلاح عوامل ایجادکننده مانند روش مسواک زدن معیوب، اصلاح مشکلات دندانی مانند تماس‌های اکلوزال زودرس
و محدود کردن مصرف عاج. غذاهای بسیار اسیدی، همه در درمان حساسیت عاجی مهم هستند.
- درمان حساسیت عاج با استفاده از عوامل حساسیت زدا:
انواع مختلفی از عوامل حساسیت زدا برای از بین بردن حساسیت موجود است.
اینها اساساً بر اساس روش استفاده به دو نوع طبقه بندی می شوند:
- استفاده در خانه
این روش بدون عارضه و منطقی است که در آن بیمار می تواند خود عامل حساسیت زدا را استفاده کند.
برخی از عوامل حساسیت زدا در منزل به شکل دهانشویه، آدامس، خمیر دندان و پودر دندان می باشند.
- برخی از عوامل رایج حساسیت زدایی عبارتند از نیترات پتاسیم، فلوراید سدیم 2 درصد، اگزالات ها، وارنیش ها، عوامل باندینگ عاج و کامپوزیت، و شیشه بیوگلاس.
این عوامل یا با بستن لوله‌های عاجی یا با قطع هدایت تکانه‌های عصبی که باعث درد می‌شوند، اثرات خود را آزاد می‌کنند.
درمان حساسیت عاج دندان:
اگر بخواهیم درمانی برای این قبیل دردهای دندانی ناشی از حساسیت عاجی انجام دهیم
ابتدا باید عامل را حذف کنیم.
دندانپزشک اول باید یک تاریخچه از بیمار بگیرد تا مشخص شود مشکل چیست،
زیرا یکی از موارد شایع بد مسواک زدن به خصوص در افراد دچار وسواس است.
همچنین استفاده از مسواک های زبر که ابتدا باید روش صحیح مسواک زدن را به این افراد آموزش داد
تا بیش از حد به دندان های خود فشار نیاورند و زمانی که مسواک می زنند از
خمیر دندان های ساینده استفاده نکنند.
مهم‌ترین اقدام برای درمان حساسیت دندانی مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت مشکل و بررسی علائم حساسیت دندان است.
به خاطر داشته باشید که علت‌های متفاوت نیازمند درمان‌های متفاوت است.
درمان‌های خانگی برای کاهش حساسیت دندان
چنانچه حساسیت دندان از مشکلات جدی دندان‌ها نشأت نگرفته باشد،
می‌توانید حساسیت دندان را با رعایت توصیه‌های ساده زیر کاهش دهید:
استفاده از خمیردندان فلوراید ضدحساسیت
اصلاح روش مسواک زدن و خودداری از مسواک زدن خشونت‌آمیز
تعویض مسواک قدیمی با مسواک جدید نرم یا فوق نرم
کاهش مصرف نوشابه‌ها و غذاهای قندی و اسیدی
متوقف کردن درمان سفید کردن دندان‌ها
اگر دندان قروچه می‌کنید، بهتر است شب‌ها از گارد یا محافظ دهان استفاده کنید.
روش‌های تخصصی دندانپزشکی برای رفع حساسیت دندان
دلیل حساسیت دندانی
هرچند ده‌ها دلیل را می‌توان برای حساسیت دندانی برشمرد،
اما روند حساس شدن دندان‌ها در اصل یکی است؛
“داخل دندان در تماس با جهان خشن خارج قرار می‌گیرد”.
دندان‌های ما عمدتاً از عاج تشکیل می‌شود که به نوبه خود حاوی توبول‌های کوچکی
پر از پایانه‌های عصبی حساس است.
در حالت عادی مینا روی توبول‌های عاجی را می‌پوشاند و
این لایه در برابر آسیب‌های خارجی از دندان محافظت می‌کند.
اما اگر مینای دندان ساییده یا پوسیده شود یا ترک بخورد و محافظ بخش ظریف داخل دندان از بین برود،
دندان حساس می‌شود.
اگر تخصصی‌تر به موضوع حساسیت دندان نگاه کنیم،
باید به توضیح نظریه‌ای پذیرفته شده موسوم به نظریه هیدرودینامیک بپردازیم.
نظریه هیدرودینامیک این استدلال را مطرح می‌کند که جریان مداوم مایع داخل توبول‌های عاجی
دلیل اصلی تیر کشیدن دندان است.
این مایع در دمای پایین منقبض و بالعکس در دمای بالا منبسط می‌شود،
ترشی یا شیرینی شدید مایع را بیرون می‌کشد و هوا آن را خشک می‌کند
و لمس کردن آن، مانند زمان درمان‌های دندانپزشکی، آن را بیشتر می‌کند.
تغییر در جریان مایع گیرنده‌های مکانیکی موجود در عصب‌های توبول‌ها را فعال می‌کند،
به بیان دیگر مقدار استاندارد مایع تغییر می‌کند و در نتیجه درد بروز می‌یابد.
واقعیت این است که دندان‌های ما نسبت به تقریباً هر چیزی حساسیت فوق‌العاده دارد،
کم مسواک زدن، به شدت مسواک زدن، خوراکی‌های اسیدی ترش یا شیرین، کثیف بودن دندان‌ها،
به تازگی جرم‌گیری یا سفید کردن دندان‌ها، دندان قروچه کردن، شکلات سفت و …
همه و همه باعث حساسیت دندان‌ها می‌شود، به همین دلیل است که رعایت بهداشت دهان و
دندان بسیار مهم است.
ساده‌ترین، سریع‌ترین، ارزان‌ترین و بدون دردترین درمان حساسیت دندان ها همان توصیه‌ای است
که قرن‌ها سینه به سینه نقل شده است؛
پیشگیری بهتر از درمان است.
باز هم تاکید می‌کنیم که پیشگیری موثرترین و خوشایندترین روش حفظ دندان‌ها است.
بعضی خوراکی‌ها مقاومت دندان را در برابر پوسیدگی افزایش می‌دهد؛
ماهی و چای سبز حاوی مقادیر زیادی فلوراید است.
چنانچه در کنار مصرف این خوراکی‌های مفید از خمیردندان فلوراید نیز استفاده کنید، تاثیر آن مضاعف خواهد شد.
کلسیم را نیز از یاد نبرید، کلسیم در لبنیات بدون چربی، بادام، آجیل، پنیر و ساردین و شربت قره‌قاط به وفور یافت می‌شود.
فسفر نیز در کنار مکمل‌های فوق و پروتئین‌هایی مانند ماهی، تخم مرغ و گوشت قرمز دندان‌هایی سالم و قوی را به ارمغان می‌آورد.
