کامپوزیت‌های فلو (Flowable) جزو یکی از طبقه‌بندی‌های کامپوزیت‌های دندانی به شمار می‌آیند. این کامپوزیت‌ها به واسطه خاصیت هندلینگ فوق‌العاده خود شناخته می‌شوند. علی رغم این نقطه قوت مهم، میزان انقباض پلیمریزاسیون در کامپوزیت‌ها در مقایسه با دیگر انواع کامپوزیت‌ها بیشتر بوده و همچنین این کامپوزیت‌ها از خواص مکانیکی محدودتری نسبت به دیگر نمونه‌های مشابه خود برخوردارند. با وجود این، یک واقعیت ثابت در خصوص تمامی مواد به کار رفته در دندانپزشکی وجود دارد و آن هم قابلیت تغییر و اصلاح خواص این مواد است.
کامپوزیت فلو چیست؟
کامپوزیت فلو ماده‌ای با فرمولاسیون خاص است که عمدتاً برای مصارف ترمیمی داندانپزشکی به کار می‌رود. عمده دندانپزشکان بر این باورند که کامپوزیت به‌عنوان آستر برای ترمیم‌های عمیق در قسمت خلفی، کارایی فوق‌العاده‌ای دارد. این ماده معمولاً ویسکوزیته کمی دارد و از اصلاح کردن ترکیبات کامپوزیت‌های حاوی ذرات ریز و ترکیبی ساخته شده است. بهترین کامپوزیت بازار پرکنندگی (فیلر) کمی دارد و در آن، مونومرهای رزین اصلاح شده‌اند. اِعمال کردن این اصلاحات باعث به وجود آمدن قوامی می‌شود که به کامپوزیت امکان جاری شدن می‌دهد. با آموزش انتخاب بهترین کامپوزیت در واقع کامپوزیتی را انتخاب می‌کنید که سازگاری بهتری با دیواره‌های حفره دندانی دارد.
کامپوزیت فلو ماده‌ای با فرمولاسیون خاص است که عمدتاً برای مصارف ترمیمی داندانپزشکی به کار می‌رود.
چرا کامپوزیت فلو؟
علت اینکه در حال حاضر، دندانپزشکان بیشتری در پی انتخاب بهترین کامپوزیت هستند، به مزایای این ماده برمی‌گردد. این مواد به‌راستی، مرزهای دوام و راحتی کاربرد را جابجا کرده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایای کامپوزیت‌های اشاره می‌کنیم.
- کامپوزیت مبتنی بر رزین در مراحل اولیه عرضه، فیلر بین 37 تا 53 درصد (حجمی) را داشت. درحالی‌که امروزه این درصد را در بهترین کامپوزیت به 60 تا 72 درصد ارتقا داده‌اند. افزایش حجمی فیلر ماده کامپوزیت، خواص فیزیکی کلی و مقاومت آن را در برابر سایش بهبود می‌دهد.
- ویسکوزیته این مواد به تولیدکنندگان امکان می‌دهد تا آن را در سرنگ‌هایی با سوزن و گِیج کوچک بسته‌بندی کنند که قابلیت توزیع را به‌ویژه در ترمیم‌های دندانی کوچک تسهیل می‌کند.
- پرفروش‌ترین کامپوزیت سایه‌های مناسبی دارد که دست دندانپزشک را برای کار با آن باز می‌گذارد. رادیوپاسیتی بالای این کامپوزیت کمک می‌کند تا دندانپزشک در ملاقات‌های آتی با بیمار ترمیم و پوسیدگی ثانویه را از هم تشخیص دهد.
- این مواد می‌توانند به گوشه‌ها و شکاف‌های ترمیم دندانی جریان یابند و در نتیجه، لایه‌های بسیار نازکی را درست کنند که از ایجاد حباب یا فضای خالی در مواد جلوگیری می‌کنند.
مزایای استفاده از کامپوزیت‌های فلو
به طور خلاصه مزایای کامپوزیت‌ها را می‌توان اینگونه برشمرد:
- این کامپوزیت‌ها در مقایسه با انواع مشابه خود از ویسکوزیته پایین‌تری برخوردار بوده و همین امر موجب می‌شود که بتوان از آن‌ها در پر کردن تمامی گوشه و کنارهای آماده‌سازی‌ها استفاده کرد؛ اقدامی که با استفاده از دیگر کامپوزیت‌های غلیظ‌تر به سختی امکان‌پذیر است.
- کامپوزیت‌های معمولاً در قالب یک سرنگ به همراه یک سوزن با قطر پایین تولید و عرضه می‌گردند. این امر به این کامپوزیت‌ها امکان به کار رفتن در آماده‌سازی‌های بسیار کوچک را می‌دهد.
- مزیت دیگری که پایین بودن ویسکوزیته برای این کامپوزیت به همراه دارد، امکان ایجاد لایه‌های بسیار نازک با این کامپوزیت است که مانع از تشکیل حباب یا حفره در داخل این ماده می‌شود.
معرفی سوند کامپوزیت فلو و کاربرد آن
در کل کامپوزیت‌های مختلف دندان دسته‌ای از مواد مصنوعی ساخته شده از رزین‌ها هستند. این مواد به دلیل خاصیت میکرو مکانیکی خاص برای پر کردن حفره‌های کوچک دندان‌هایی استفاده می‌شوند که آمالگام برای پر کردن آن‌ها کاربرد ندارد و موثر نیست.
انواع مختلفی از کامپوزیت‌های رزینی وجود دارد که یکی از آن‌ها کامپوزیت فلو نام دارد. این نوع کامپوزیت دارای ماهیت مایع و روانی بوده و برای همین کار دندانپزشکان را برای پر کردن حفره‌های کوچک، شیارها و شکاف‌ها بسیار آسان می‌کند. همچنین باید اشاره کرد که کامپوزیت‌های دارای 37 تا 53 درصد فیلر هستند. این امر باعث می‌شود تا مقاومت فشاری بالاتر و مقاومت در برابر سایش بیشتری داشته باشند. همچنین به راحتی و با نوک سوند در محل مورد نظر قرار می‌گیرند.
مهم‌ترین ویژگی‌های کامپوزیت فلو چیست؟
کامپوزیت‌های فلو به دلیل ویسکوزیته پایین‌تر نسبت به کامپوزیت‌های معمولی، به راحتی در حفره‌های کوچک دندان نفوذ کرده و آن‌ها را به طور کامل پر می‌کنند. با توجه به این توضیحات ویژگی‌های کامپوزیت را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- ویسکوزیته پایین: مهم‌ترین ویژگی کامپوزیت روان بودن و قابلیت جریان‌یابی بالای آن است. همانطور که اشاره شد این ویژگی مهم باعث می‌شود که کامپوزیت خیلی راحت در حفره‌های کوچک و شکاف‌های دندان نفوذ کند.
- چسبندگی بالا: دیگر مشخصه اصلی کامپوزیت چسبندگی بالای آن به دندان است و همین نکته باعث می‌شود تا پس از درمان به کمک آن، حفره جدیدی روی دندان ایجاد نشود.
- رنگ طبیعی: خوشبختانه این نوع از کامپوزیت‌ها در رنگ‌های مختلف و متعددی تولید می‌شوند. همین امر باعث می‌شود تا بتوان متناسب با رنگ دندان بیمار انتخاب و استفاده کرد.
- مقاومت بسیار بالا: کامپوزیت‌های در برابر سایش و فشار مقاوم هستند و برای همین است که طول عمر بالایی دارند.
- سرعت پلیمریزه شدن بالا: این کامپوزیت‌ها به سرعت پلیمریزه می‌شوند و زمان درمان را کاهش می‌دهند.
کاربردهای کامپوزیت فلو
حال که می‌دانید کامپوزیت چیست و چه ویژگی‌هایی دارد، باید به سراغ کاربرد کامپوزیت در دندانپزشکی رفت که شامل موارد زیر می‌شود:
- استفاده برای پر کردن حفره‌ها
- پر کردن کلاس III و V
- کاربردی برای بازسازی اولیه دندان
- ترمیم نقص در مینای دندان
- کلاژهای دندانی
- کلاژ دندان شکسته
علاوه بر موارد بالا از این کامپوزیت‌ها می‌توان برای پوشاندن لکه‌های دندانی و بهبود ظاهر دندان استفاده کرد. همچنین کامپوزیت فلو به عنوان لایه زیرین برای کامپوزیت‌های معمولی هم استفاده می‌شود تا چسبندگی آن‌ها به دندان را افزایش دهد.
نکات مهم در انتخاب و استفاده از کامپوزیت فلو
انتخاب و استفاده از بهترین کامپوزیت فلو به معنی مناسب‌ترین انتخاب با شرایط کاریتان و نوع نیاز بیمار است. به طور کلی، برای خرید کامپوزیت فلو باید به معیارهای زیر توجه داشت:
- ویسکوزیته: ویسکوزیته به خاصیت گرانروی یا سیالیت گفته می‌شود؛ از این نظر کامپوزیت‌های فلو معمولاً در سه درجه ویسکوزیته بالا (High)، متوسط (Medium) و کم (Low) تولید می‌شوند که در هنگام انتخاب و حتی برای استفاده باید به این نکته توجه داشت.
- پرکنندگی یا فیلر: این ویژگی به قابلیت کامپوزیت فلو برای ترمیم کردن دندان اشاره دارد که اغلب آن را با درصد مشخص می‌کنند. معمولاً پرفروش‌ترین کامپوزیت‌های فلو دارای درصد فیلر بیشتری هستند.
- هیبریداسیون: این ویژگی به ترکیبات کامپوزیت فلو مربوط می‌شود و انواع کامپوزیت‌های فلو با توجه به آن عبارت‌اند از: میکروفیل، نانوهیبرید و میکروهیبرید.
- خرید از فروشگاه معتبر: در نهایت باید برای انتخاب کامپوزیت فلو یک مرجع معتبر چون کارینودنت را در نظر داشته باشید که این نوع مواد و محصولات را برندهای معتبر در اختیار شما قرار می‌دهد.
معایب کامپوزیت‌های فلو
ویسکوزیته پایین، یعنی همان خاصیتی که کامپوزیت‌های فلو را برای برخی از انواع ترمیم‌ها ایده‌آل می‌سازد، موجب محدودیت کارایی آن در مصارف دیگر می‌شود. کمبود ماده پرکننده در برخی ترکیبات، انقباض پلیمریزاسیون آن‌ها را افزایش می‌دهد. به علاوه، کم بودن ماده پرکننده در کامپوزیت، موجب تضعیف خواص مکانیکی آن میگردد.
با این حال، تمامی کامپوزیت‌های فلو مشابه هم نیستند. ترکیبات جدیدتر از این دسته از خاصیت پرکنندگی بیشتری در مقایسه با نمونه‌های قبلی برخوردار بوده و این امر موجب بهبود خواص و رفع برخی از محدودیت‌های شناخته شده این مواد میگردد. این اصلاحات موجب میگردد که کاربرد این مواد نسبت به قبل افزایش یافته و کامپوزیت‌های فلو نتایجی مشابه کامپوزیت‌های با ویسکوزیته بالاتر را از خود نشان دهند.
البته ایرادی که به کامپوزیت‌های فلو از بابت خواص مکانیکی آن‌ها وارد می‌شود را می‌توان تا حد زیادی ناحق و یا ناشی از بدشانسی در آغاز به کار این کامپوزیت‌ها دانست. می‌دانیم که در حال حاضر این مواد دائماً از نظر استحکام و مقاومت سایشی در حال ارتقا بوده و بنابراین انتظار می‌رود که روز به روز به خواص مکانیکی آن‌ها افزوده شود.
تاریخچه ساخت و خواص کامپوزیت‌های Flowable
نخستین کامپوزیت‌های فلو که در دهه ۹۰ میلادی به بازار معرفی شدند، ویسکوزیته کمتری نسبت به ترکیبات امروزی داشتند و علت این امر هم کاهش میزان فیلر به کار رفته در این ترکیبات توسط کمپانی‌های سازنده آن‌ها بود. درصد پایین فیلر در این کامپوزیت‌ها (در محدوده ۵۰ تا ۶۰ درصد) موجب می‌گردید که استحکام و مقاومت سایشی این مواد کاهش یابد. متأسفانه این نقطه ضعف از آن زمان با نام این کامپوزیت‌ها گره خورده و این بدنامی کامپوزیت‌های فلو به عصر حاضر نیز منتقل شده است.
با این حال، کامپوزیت‌های Flowable تولید شده پس از ۲۰۱۰ از ۷۰ الی ۸۰ درصد ماده پرکننده برخوردار بوده و بنابراین خواص مکانیکی آن‌ها از نظر استحکام و مقاومت در برابر سایش قابل مقایسه با کامپوزیت‌های با درصد پرکنندگی بالا در نظر گرفته می‌شود.
سازندگان کامپوزیت‌های فلو چگونه مشکل کمبود ماده پرکننده را حل کردند؟
در حقیقت اکنون کمپانی‌های سازنده به جای اینکه برای کاهش ویسکوزیته کامپوزیت بخشی از پارتیکل‌های پرکننده را حذف کنند، سایز این پارتیکل‌ها را دستکاری نموده و به این ترتیب بدون کاهش خاصیت پرکنندگی کامپوزیت، هندلینگ آن را ارتقا می‌بخشند. در ضمن، به این طریق استحکام کامپوزیت نیز حفظ میگردد.
با این حال همچنان درصد انقباض پلیمریزاسیون در این ترکیبات یک مشکل اساسی به شمار می‌رود. سازندگان کامپوزیت‌های فلو اگرچه توانسته‌اند استحکام و مقاومت این کامپوزیت‌ها را ارتقا بخشند، اما در زمینه انقباض پلیمریزاسیون همچنان جای کار وجود دارد.
کاربردهای کامپوزیت‌های فلو
- مطالعات اخیر نشان می‌دهند که کامپوزیت‌های فلو عملکردی معادل کامپوزیت‌های متداول با درصد فیلر بالا را در ترمیم‌های کلاس یک و همچنین در ترمیم‌های اکلوزال کوچک تا متوسط از خود نشان می‌دهند.
- از این کامپوزیت‌ها همچنین می‌توان به عنوان سیلانت (Sealant) در پر کردن پیت‌ها (pits) و فیشرها (fissure) و در ترمیم‌های غیرتهاجمی کلاس دو و ضایعات سرویکال غیرپوسیده (non-carious cervical lesions) نیز بهره جست.
- همچنین برخی از دندانپزشکان این کامپوزیت‌ها را برای ترمیم‌های خلفی نیز مناسب می‌دانند. تنها محدودیت در این زمینه به خواص مرتبط با تراش در کامپوزیت‌های فلو بازمی‌گردد؛ چراکه این مواد قابلیت تراش‌پذیری فوق‌العاده‌ای ندارند.
ترفندهای مهم و کاربردی در هنگام کار با کامپوزیت‌های فلو
علاوه بر آنچه که در خصوص نتایج مطالعات بالینی در استفاده از کامپوزیت‌های فلو گفتیم، این کامپوزیت‌ها با کاربرد فراوان در حرفه روزمره دندانپزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. بنابراین بسیار مهم است که دندانپزشکان با نحوه کار با این مواد آشنایی یافته و فوت و فن‌های استفاده بهینه از کامپوزیت‌های فلو را بیاموزند. به این ترتیب می‌توان متناسب با نقاط قوت و محدودیت‌های این ترکیبات، از آن‌ها به نحو احسن بهره جست.
در ادامه به شما چند ترفند مهم و کاربردری در استفاده از کامپوزیت‌های فلو را معرفی می‌کنیم:
ترفند شماره ۱: از کامپوزیت فلو به عنوان لاینر برای ترمیم‌های خود استفاده کنید
اکثر دندانپزشکان معتقدند که کامپوزیت‌های فلو به عنوان لاینر در ترمیم‌های عمیق در ناحیه خلفی بسیار فوق‌العاده عمل می‌کنند. از همین رو، امروزه رایج‌ترین کاربرد این کامپوزیت‌ها در حرفه دندانپزشکی به عنوان لاینر در ترمیم‌های خلفی مستقیم و عمیق و به خصوص در مواردی که سطح بیس دارای ناهمواری است عنوان میگردد. معمولاً پس از استفاده از این کامپوزیت‌ها، ترمیم توسط یک کامپوزیت قابل تراکم (Packable) با خاصیت پرکنندگی بالا تکمیل میگردد. ویسکوزیته پایین و خاصیت خود ترازی (Self leveling) کامپوزیت فلو، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای انتخاب بیس مبدل می‌سازد.
- تا اینجای کار کاربرد کامپوزیت‌های فلو در ترمیم‌های خلفی مستقیم را شرح دادیم. اما در مورد ترمیم‌های قدامی چطور؟ آیا می‌توان از این کامپوزیت‌ها در ترمیم‌های قدامی نیز استفاده کرد؟
دندانپزشکان چیره‌دست معمولاً به دلیل مسائل زیبایی‌شناختی از به کارگیری کامپوزیت‌های فلو در ترمیم‌های قدامی پرهیز می‌کنند. علت این امر آن است که این کامپوزیت‌ها نسبت به کامپوزیت‌های معمول شفاف‌تر بوده و در صورت استفاده در ترمیم‌های قدامی، نور را از خود عبور داده و موجب می‌گردند که دندان به رنگ خاکستری دیده شود.
ترفند شماره ۲: از قبل به تمامی مراحل ترمیم با کامپوزیت فلو فکر کنید
پیش‌بینی مراحل کار یکی از عوامل مهمی است که موفقیت ترمیم‌های صورت گرفته با کامپوزیت‌ها و خصوصاً کامپوزیت‌های فلو را تضمین می‌کند. همانطور که گفتیم، پس از قرار دادن دو لایه ماده باندینگ برای ترمیم‌های مستقیم، می‌توانید از یک لایه نازک از کامپوزیت فلو به عنوان بیس یا لاینر استفاده نموده و سپس آن را کیور کنید. در مرحله بعد، بایستی کامپوزیت دیگری از نوع بالک فیل (Bulk fill) یا سایر انواع موجود را بر روی آن قرار دهید. کامپوزیت فلو از ایجاد هرگونه حباب یا حفرات خالی در ترمیم پیشگیری نموده و موجب استحکام بیشتر کامپوزیت بالک فیل متراکم شده بر روی آن میگردد.
- نکته مهم: یکی از نکاتی که در انتخاب کامپوزیت فلو بایستی مد نظر قرار دهید، خاصیت رادیواپاسیته آن است. با کمک این خاصیت شما می‌توانید در مراجعات آتی بیماران خود، ماده ترمیمی را از پوسیدگی‌های ثانویه تمیز دهید. در غیر این صورت، بعدها در تشخیص کامپوزیت از پوسیدگی دچار مشکل خواهید شد.
ترفند شماره ۳: در استفاده بهینه از خواص کامپوزیت‌های فلو خلاقیت به خرج دهید
- یکی از کاربردهای خلاقانه کامپوزیت‌های فلو در ترمیم‌های کلاس ۵ مطرح است که در آن از این کامپوزیت‌ها به صورت لایه لایه استفاده می‌شود. به کارگیری کامپوزیت‌های فلو در این حالت موجب میگردد که بسیاری از چالش‌های مرتبط با انقباض پلیمریزاسیون که سابقاً پیش روی دندانپزشکان قرار داشت، از میان برداشته شود. همچنین مقاومت سایشی در ناحیه مارژینال نیز با این تکنیک افزایش می‌یابد.
- یکی دیگر از ترفندهای به کارگیری کامپوزیت‌های فلو، مربوط به مواردی است که احتیاج به ترمیم کامل قوس دندانی است. در این موارد کامپوزیت‌های فلو در لوتینگ مواد پروتزی یا اوردنچر (overdenture) نقش مهمی را ایفا می‌کنند. به این ترتیب، از ایجاد حفره در بین این دندان‌ها جلوگیری به عمل می‌آید.
- به علاوه می‌توان از کامپوزیت‌های فلو برای سیل (Seal) کردن حفرات دسترسی (access holes) موجود در پروتزهای پیچ‌شونده بهره جست. بسته به محل قرارگیری این حفرات، می‌توان از کامپوزیت‌های رنگ دندان یا رنگ لثه استفاده نمود.
- کامپوزیت‌های فلو را می‌توان در اتصال بریس‌های ارتودنسی شفاف Invisalign نیز به کار برد. این اتصالات جایگزین سیم‌ها (براکت‌ها)ی به کار رفته در بریس‌های معمولی به حساب می‌آیند. برای این کار مقدار کمی از این کامپوزیت بر روی تری (tray) قرار داده شده و سپس تری با لایت کیور بر روی دندان متصل میگردد.
- کامپوزیت‌های فلو انتخابی ایده‌آل برای باکس‌های ترمیم‌های کلاس دو به شمار می‌آیند. همچنین گاهی اوقات می‌توان از این کامپوزیت‌ها در آماده سازی‌های اکلوزال، خصوصاً در مواقعی که متراکم سازی کامپوزیت دشوار است بهره جست.
- کامپوزیت‌های فلو در آماده سازی‌های با سایز کوچک‌تر در نواحی قدامی (ماننده لبه انسیزیال) نیز کاربرد دارند.
نکات مهم درباره کار با کامپوزیت فلو
کامپوزیت‌های فلو یا Flowable جایگاه خود را به عنوان یک ماده مهم و پرکاربرد در عرصه دندانپزشکی تثبیت نموده‌اند. این کامپوزیت‌ها به عنوان بیس و لاینر و در بسیاری از انواع ترمیم‌های خلفی به کار می‌روند. با این حال به علت استحکام و مقاومت پایین و درصد بالای انقباض پلیمریزاسیون استفاده از آن‌ها در بسیاری از موارد توصیه نمی‌شود.
از همین رو، لازم است که برای استفاده بهینه از این ترکیبات، ترفندها و روش‌های خلاقانه‌ای اتخاذ گردد. در این مقاله کوشیدیم برخی از ترفندهای مهم و کاربردی برای کار با این مواد را برشمرده و به شما در به کارگیری این کامپوزیت‌ها به نحو احسن یاری رسانیم.
سوالات متداول
- چگونه باید از کامپوزیت فلو استفاده کرد؟
کامپوزیت فلو دارای سوندی باریک است که با استفاده از آن مواد به محل مورد نظر انتقال پیدا می‌کنند.
- آیا استفاده از کامپوزیت فلو برای همه موارد مناسب است؟
خیر، این مورد به نظر تخصصی دندانپزشک بستگی دارد و در برخی موارد چون ترمیم دندان‌های آسیاب ممکن است از مواد محکم‌تری چون آمالگام استفاده شود.
- کامپوزیت فلو چه مزایایی نسبت به کامپوزیت های معمولی دارد؟
ظاهر طبیعی، کاربردهای فراوان برای انواع روش‌های درمانی و زیبایی در دندانپزشکی، استحکام بسیار بالا، تنوع رنگ، سرعت دادن به روند درمان و کاهش فشار روی عصب و درد کمتر بیمار از مهم‌ترین مزایای استفاده از کامپوزیت فلو به شمار می‌رود.
